Önlemini Al

Bir Virüsün Bulunabildiği ve Barınabileceği Yerleri Düşünmek, Bu Sinsi Düşmana Karşı Önlem Almanızı Sağlayabilir!

Salgın günlerinde en güvenlisi evde kalmaktır ama dışarı çıkmak zorunda kalabiliyorsunuz. Peki virüsler sizi nerelerde bekliyor ve nasıl bulaşabilir?

Henüz A'dan Z'ye tanımlanmamış bir virüsün çevremizde kaç kişide gezdiğini asla bilemeyeceğimiz bu günlerde, hayatta kalmak paranoyak olmaktan ya da zannedilmekten elzemdir denebilir.

Temel Uyarılar

COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 koronavirüsü, vücudumuza girmek için mukoza dediğimiz ıslak dokuları kullanır. Bu ıslak dokular ağız içi, burun içi ve göz kenarlarınızda mevcuttur. Elinize koronavirüs bulaştığı için enfekte olmazsınız. Elinizi sabunla yıkamadan ya da en az %70 alkol içeren bir dezenfektanla temizlemeden yüzünüze temas ettirdiğiniz için hastalığı kaparsınız.

Önerilen fiziksel mesafe miktarı 1,80-2 metre civarıdır. 1,5 metre sınır sayılır ve altına inilmemelidir. 1 metreyi asla sosyal mesafe kabul etmeyin.

Maske, Eldiven ve Siperlik Kullanımı

Dışarıda eldiven kullanımının yaygın olduğunu görüyoruz. Eldivenin dişe dokunur bir faydası yoktur. Çünkü elinizde eldiven olsa da olmasa da eğer kontamine yani virüs bulaşmış bir yüzeye dokunduktan sonra yüzünüze götürürseniz, hastalığı kaparsınız.

Eldiven takmanın, psikolojik bir rahatlama hissi verdiği ve bu yüzden daha dikkatsiz davranışların yolunu açtığı sıklıkla gözleniyor. Alışveriş veya başka bir işiniz için dışarı çıkmak zorunda kaldığınızda eldiven takmamanız, sizi daha tedirgin kılacak ve bu tedirginlik de çok daha dikkatli davranmanıza yol açacaktır.

Maske ise, salgının son vardığı noktada dışarı çıkarken kesinlikle kullanmanız gereken bir koruyucu. 'Peki maske virüsten ne kadar korur?' sorusu çoğu kişinin aklında biliyoruz. Sokakta herkeste gördüğümüz basit kağıt ya da kumaş maskeler (büyüklüğü 60 ila 140 nanometre arasında değişen) yeni tip koronavirüsü filtreleyemez. Ama virüsü taşıyan sıvı partikülleri tutabilir. Önemli olan da budur. Hasta bireylerden hapşırma, öksürme ve konuşma ile havaya karışmış ve bir kısmı havada kalmış partiküller maskenin dış yüzeyine yapışır ve orada kalır. Eğer hasta olan siz iseniz, maske sizin saçacağınız partiküllerden de diğer insanları korur.

Tekrar kullanım konusunda ise; ideal olanı dışarıdan her dönüşte maskeyi bir poşete koyup, ağzını da sıkıca bağlayarak çöpe atmaktır. Ancak içinde bulunduğumuz günlerde maske temini zor olabiliyor ya da zaman alabiliyor. Bu durumda tekrar kullanmak zorunda kalacağınız maskelerin bakımı çok ama çok önemli. Öncelikle kullanıp eve döndüğünüzde, maskenin dış yüzeyine kayıtsız şartsız hasta insan muamelesi yapmanız gerekiyor. Bir önceki paragraftan hatırlayın; virüs taşıyan partiküller dış yüzeyine yapışmıştı. Peki ne yapacaksınız?

Maskeniz kumaş ise her kullanımdan sonra sabun ya da deterjanla yıkamanız gerekiyor. Eğer kağıt ise, kullanımdan önce de sonra da mutlaka içine ve dışına en az %70 alkol solüsyonlu spreyi bol bol sıkın ve 5-10 dakika boyunca bekletin.

Maskeyle ilgili genel bir hatırlatma olarak; kullanılmış bir maskenin dış yüzeyine eliniz temas ederse, kesinlikle yüzünüze götürmeyin ve en kısa sürede ellerinizi sabunla ovarak 20 saniye boyunca yıkayın. Maskeler hakkında daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Bugünlerde dışarı çıkarken kullanabileceğiniz yeni bir koruyucu gereç ise asetat ya da pleksi siperlikler. Özellikle marketler gibi sosyal mesafenin tehlikeye girdiği mekanlara girecekseniz, maske ve siperlik ikilisi güvenliğinizi çok yüksek seviyeye çıkartacaktır. Siperlik, maskenin kapamadığı göz çevresi de dahil olmak üzere tüm yüzünüzü havada asılı partiküllerden koruyacaktır. Üstelik içine takmış olduğunuz maskenin de çok daha temiz kalmasını sağlayacaktır.

Hastalığı Tanıyın

Resmi adıyla SARS-CoV-2 koronavirüsü, şu anda salgını yüzünden evlere kapandığımız bulaşıcı COVID-19 hastalığına sebep olmaktadır. Virüsün ismindeki SARS kelimesi İngilizce 'Severe Acute Respiratory Syndrome' ifadesinin kısaltması ve 'Şiddetli Akut Solunum Sendromu' anlamına geliyor. Yani hastalık solunum yolları ve akciğerden vuruyor.

Hastalığın öldürücülük oranı ülkeden ülkeye değişiyor. 22.04.2020 tarihi itibarıyle; Türkiye'de %2,3 civarında seyrederken, Fransa'da %17.3. Yani halen hastaların çoğu iyileşip kurtuluyor.

Ancak bu tedavi ve iyileşme sürecini, grip benzeri bir hastalıktan halsizlik ve yüksek ateş ile hastanede yatıyormuş gibi düşünmeyin. Bu şekilde geçirebileceğiniz gibi, solunum cihazına bağlı nefes alarak da geçirebilirsiniz. Eğer tablo böyle ise, bu süreç akciğerlerde dayanması oldukça zor sancılarla geçiyor. İyileşip kurtulan bir hasta, yaşadıklarını "Sanki akciğerlerimde cam vardı. Nefes alıp verdikçe kırılıp ciğerlerime batıyorlardı." şeklinde anlatıyor. Ayrıca hasta olup iyileşenlerden akciğer kapasitesinin kalıcı şekilde düşüyor olabileceğini düşündüren bazı raporlar da mevcut.

İyi bir haber ise, SARS-CoV-2 zarflı virüslerden biri... Bu da virüsle mücadeleyi nispeten kolaylaştırıyor. Ne demek peki zarflı virüs? Basitçe; bir protein katmanı ile çevrelenmiş genetik malzeme demektir. Bunu, en tepedeki görselden görebilirsiniz. Sabun, deterjan, alkol gibi yağları parçalayan kimyasallar, yeni tip koronavirüsün protein kılıfını çözüp parçalıyor ve genetik malzeme dağılıyor. Yani virüsü yok etmiş oluyorsunuz.

Güncel son araştırmalara göre yeni tip koronavirüs farklı yüzeylerde farklı süreler varlığını koruyabiliyor:

• Aerosoller (Havada asılı 5 mikrometreden küçük parçacılar) içinde: 3 saate kadar
• Bakır yüzeylerde: 4 saate kadar
• Karton üzerinde: 24 saate kadar
• Plastik ve paslanmaz çelik üzerinde: 72 saate kadar

Bu süre zarfında her dakika virüsler aktivitesini kaybetmeye devam ediyor ve bildirilen sürenin sonunda sizi enfekte edemeyecek kadar az virüs kalıyor. Güneşli ve kuru ortamlarda virüsün yok olma süreci hızlanıyor.

Ama genel bir uyarı olarak; yeni tip koronavirüsün tanımlanma sürecinin devam ettiğini, iyi veya kötü yeni yönlerinin ortaya çıkabileceğini hep aklınızda tutun.

Evden Çıkarken

Daire kapısından itibaren muhtemel kontamine yüzeyleri hatırlatalım:

• Daire kapısının dış kolçağı
• Merdiven otomatiğinin düğmeleri
• Asansör kapı kolu (iç ve dış)
• Asansör kat butonları
• Apartman kapı otomatiği butonu
• Apartman kapı kolu (iç ve dış)

Bütün bu yüzeylere bir kağıt mendil ile temas etmelisiniz.

Mümkünse asansörlere binmemeye çalışın ve merdivenleri tercih edin. Asansöre binmeniz gerekirse, düğmelere basmak için yanınızda bir kalem taşıyabilirsiniz. Kullandıktan sonra kalemi alkol bazlı ıslak mendil ya da dezenfektan ile temizleyip yerine koyabilirsiniz.

Merdiven trabzanları ve duvarlar karşılaşacağınız diğer muhtemel kontamine yüzeyler. Merdivenlerden mümkün olduğunca hiçbir yere değmeden inip-çıkmaya çalışın.

Dışarıda

22.04.2020 itibarıyle; dışarıya çıkarken maske + siperlik ikilisini şiddetle tavsiye ederiz. Geçtiğimiz günlerde sokağa çıkma yasağı öncesinde yaşananlar ve yasak sonrası sokaklara fırlamak gibi kitlesel alışkanlıklar yüzünden, enfekte birey sayısında bir sıçrama bekleniyor. Tüm bu gelişmeleri göz önünde tutarak, bu dönemi etrafınız enfekte insanlarla doluymuş gibi geçirmeniz aynı zamanda sağlıklı kalarak geçirmeniz anlamına gelecektir.

ATM'de

Gün boyunca yüzlerce kişinin parmaklarını dokundurduğu ATM tuşları ve ekranları çok yüksek ihtimalle kontaminedir. Kaleminizi tuşlara basarken kullanabilirsiniz.

ATM'den ihtiyacınız kadar para çekmenizi, harcamalarınızı yaptıktan sonra geri kalan paranın tümünü tekrar hesaba yatırmanızı tavsiye ederiz. Yüzlerce hatta binlerce kişinin elinden geçmiş banknot ve metal paralar tam bir mobil virüs taşıyıcıdır. Cüzdanınıza yerleştirdiğiniz paralar cebinizde virüs taşımakla eşdeğerdir.

Eğer günlük hayatınızdaki nakit kullanma alışkanlığınızı aynen sürdürüyorsanız, SARS-CoV-2 koronavirüsü ortalama bir gün içinde aktivitesini kaybedecek olsa da, devamlı bir nakit trafiği cüzdanınızdaki kontamine para varlığını güncel tutacaktır.

Markette

Markette kredi / banka kartını kasiyere verdiniz. Kasiyerin ellerinde eldiven var ancak gün boyunca yüzlerce kredi kartı ve nakit paraya temas etmiş. Yani kasiyerin eldivenleri kontamine...

Siz o kartı geri aldınız. Artık kartınız da kontamine...

Kartı alkol ya da bir dezenfektan ile silmeden cüzdandaki yerine koydunuz. Artık o kart yuvası da kontamine...

Plastikten yapılmış kartınızı 72 saate varan sürelerde o kart yuvasına her çıkarıp-sokmada tekrar kontamine olacak.

Paketli bir ürün seçiyorsunuz. O paketli ürünlere yüzlerce kişi dokundu ve bazıları enfekte. Artık elleriniz kontamine...

O ürünleri ellerinizle incelediniz ve almaktan vazgeçtiniz. Elleriniz cebinizde marketi terkettiniz. Artık cepleriniz de kontamine. Ellerinizi cebinize her sokup-çıkardığınızda elleriniz tekrar kontamine olacak.

Ya da eldiven taktınız ama her yere rahatça dokunduğunuz eldivenli ellerinizi cebinize soktunuz. Elleriniz güvende. Ama cepleriniz artık kontamine...

Bu yüzden, dışarı çıkıp eve her dönüşte kıyafetlerinizi çıkarıp makineye atın ve yıkayın ya da size özel bir kirli sepetine atın.

Toplu Taşımada

Minibüsler için bunu söylememiz çok kolay değil ama bu günlerde boş metro, tramvay ve otobüslerde bir yerlere tutunmadan durabilmeniz mümkün. Kalabalık ise, gerekirse işinizi iptal edin ve binmeyin. Eğer boş ise, en yakın yolcuya 1,8 - 2 metre mesafe bırakarak bir köşede dikilebilirsiniz. Bu durumda da kalkış ve duruşlarda düşmemek için tutmaktan imtina ettiğiniz tutamaçlara giysilerinizle dayanacaksınız.

Bu durumda giysiniz de kontamine oldu. Bunu da not alın.

Tavsiyeyi yalnızca ayakta seyahat etmek üzerine kurduk çünkü oturursanız ve yanınıza birisi oturursa sosyal mesafeyi ortadan kaldırmış olursunuz.

Hapşırma ve öksürme ihtimaline karşı paketinden çıkarılıp açılmış bir kağıt mendil hep elinizde olsun. Onu ağzınıza kapatarak hapşırın. Yanınızda kağıt mendil yoksa dirseğinizin içine hapşırın ya da öksürün. Eğer hapşırdığınız dirseğinizin bizzat kendisi ise yani teniniz ise, ilk fırsatta alkol bazlı bir ıslak bezle silin ya da sabunlu suyla yıkayın. Yok eğer giysinizin kol içine hapşırdıysanız, o zaman eve dönene kadar giysinizin o kısmının hiçbir yere temas etmediğinden emin olun.

Sonunda ineceğiniz durağa geldiniz. Otobüste iseniz, inmek için önce butona basmanız gerekiyor.

Ancak o butona yüzlerce insan dokundu ve bir kısmı enfekte idi. Burada da kaleminizi kullanabilirsiniz.

İşe Gitmek Zorunda Olanlar

Bazılarınızın işverenleri duyarlı çıktı ve evden çalışmaya başladınız. Ama maalesef bazılarınız ofise, atölyeye vs. gitmek zorunda. Bazılarınız marketlerde çalışıyor ki bu en riskli çalışma pozisyonlardan biri. Belki de gün boyunca bir kişi gelmese bile bir devlet dairesinde çalışıyorsunuz.

Eğer halen gidecek bir işiniz varsa hem şanslısınız hem de risk altında...

Ofiste çalışıyorsanız ve ayrı bir odanız varsa, sosyal mesafe kendiliğinden oluşmuş demektir. Ama bu, riskin sıfır olduğu anlamında da gelmiyor.

Odaya giren müşteri ya da ziyaretçinin gelene kadar nerelere temas ettiğini bilmediğiniz için ya eldiven takmasını sağlayın ya da hemen ellerini dezenfekte etmesini sağlayın. Her iki durumda da nerelere temas ettiğini izleyin. Eğer mümkün ise ziyareti kısa kesmesini ya da ziyareti esnasında hiçbir yere temas etmemesini sağlayın. Temas ettiği yerleri ziyaret sonrası en az %60 alkol solüsyonu veya kolonya ile silin.

Gün boyunca kullandığınız telefon, tablet, bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, fotokopi vs. cihazları periyodik aralıklarla %70 alkol solüsyonu ya da %80 kolonya ile ıslatılmış ıslak mendille silin.

Hapşırma ve öksürme anında cebinizden ya da çantanızdan ışık hızıyla kağıt mendil çıkaramayacağınız için, daima yanınızda paketten çıkarılmış ve açılmış temiz bir kağıt mendil bulundurun. Daima bu mendile öksürün ya da hapşırın ve asla tekrar kullanmayın. Hapşırılan kısım içeride kalacak şekilde buruşturup çöpe atın ve hemen ellerinizi sabun ile yıkayın. Nerede? Cevabı bir sonraki başlıkta.

Lavaboda/Tuvalette

Lavabo kapısı içeri açılıyorsa ayağınızla itebilirsiniz. Ama içeri veya dışarı bir kolçağı çevirerek açılabiliyorsa, asla çıplak elinizle dokunmayın. Bu, aslında salgın dönemi dışındaki zamanlar için de geçerlidir. İçeriden çıkan bireylerin bir kısmı elini sabunla yıkamamış ve o ellerle o kolçakları tutmuştur.

Aynı senaryo içerideki kabin kapılarının kolçakları, kilitleri, tüm musluklar ve sabun otomatları için de geçerlidir. Hiçbirini çıplak elle tutmayın. Bir peçete ya da kağıt mendil kullanın. Lavabo genel kapısından çıkarken de o kağıt mendili kapattıktan sonra en yakın çöpe buruşturmadan atın. Buruştururken kontamine yüzeyi elinize temas edebilir.

Ve Eve Dönüş

İşten, yürüyüşten, eczaneden veya marketten eve dönüyorsunuz. Apartman kapısına geldiniz. Mümkünse evdeki biri kapı otomatiğine bassın ve siz ayağınızla iterek açın. Bu esnada daire kapısı da açılmış olacaktır zaten. Ancak evde kimse yoksa, anahtarınızı kullanmanız gerekecektir. Apartman kapısını anahtarınızla açtıktan sonra yine ayağınızla iterek açın kapıyı.

Merdiven otomatları harekete duyarlı olanlardan değilse ışıkları açmak için yine anahtarınızın ucunu kullanın. Daire kapısına geldiğinizde ise sizi, önceden seyreltilmiş çamaşır suyuna basılarak ıslatılmış bir havlu ya da büyükçe bir bez paspasınızın üzerinde serili halde bekliyor olsun. Ayakkabılarınızın tabanını ona silerek girin evinize. Tabii evdeki diğer ayakkabıların tabanlarının zaten seyreltilmiş çamaşır suyu ile silindiğini farzediyoruz.

Daha önce de söylediğimiz gibi giysilerinizi çıkarıp, ortak olmayan, size özel bir kirli sepetine atın. Yenilerini giyin.

Sonuç

Kendimize olduğu kadar çevremize karşı da sorumluyuz. Zira enfekte olmaktan kaçarken kendimiz de enfekte eden tarafta olabiliriz.

Ellerinizi sabunla yıkayın, mendile hapşırın, asla yüzünüze dokunmayın!

Salgın sonrası mutlu günlerde görüşmek üzere...